– Dei feira skikkeleg jul

I Grenda for 5. desember har Ingebjørg Eik ein fornøyeleg reportasje om Rosendal helselag sin rundtur i Baronihagen med Kaare Skaala som guide. På slutten av reportasjen er nemnt noko om «ein gamal slektning som kvart år gjekk full frå siste søndag i advent til heilage trekongersdag». Eg har prøvt å finna ut litt meir om denne mannen, som var bonde på Hatteberg for 200 år sidan, og tenkte at eg kanskje kunne dela noko av det eg har funne ut.

Namnet hans var Hallvard Pederson Hatteberg. Han var fødd i 1727 og døydde i 1823, 96 år gamal, ein svært høg alder den gongen. Han var paktar og bonde på Hatteberg i tida 1758-1801. Dette var før avlsgarden vart anlagt, og det var tre bønder som pakta heile den gamle Hattebergsgarden. Hallvard var ein av desse.

Den danske diktaren Carsten Hauch nemner Hallvard Hatteberg i sine «Erindringer». Han var son til amtmann Frederik Hauch i Bergen, og vart som åtteåring sett i «kost og skole» hjå sokneprest Niels Hertzberg i Rosendal. I «Kvinnherad» av Arne Stuland er det med fleire sider om unge Hauch sitt opphald på Malmanger, fortalt av professor Gerhard Gran. På side 238 kan vi lesa om korleis dei feira jul i prestegarden den gongen.

«Tredje juledag var der stort gilde i «borgestuen», og der vanket rikelig traktement med julegrøt og kjøtt og saltet torsk og – best av alt –  flatbrød med sirup. Ustanselig gikk ølkruset rundt, og der blev drukket tett og danset til den lyse morgen. Det var en plikt aa drikke ordentlig i julen; der var Halvor Hatteberg som ellers var en meget nøktern mann; han var full fra siste dag i advent til hellig tre kongers dag; han mente det var en ære han var pliktig aa vise den Herre Jesus paa den fest som minnet om hans fødsel.»

Vi må lesa og forstå dette på bakgrunn av den tida det hende i. Øl var ein del av det gamle kosthaldet, og kvar bonde var pålagd å bryggja til visse tider og i visse mengder. Det er ikkje fyll i negativ tyding det er snakk om, sjølv om det nok kunne henda at det var ein og annan som stundom fekk i meste laget.

Hallvard Hatteberg var ein gudfryktig og respektert mann i bygda, og mykje brukt som fadder. Dette viser at han hadde tillit mellom folk. Han var også ein velhalden mann. På side 213 i «Kvinnherad» nemner Arne Stuland at Hallvard låner bort fleire hundre riksdalar. Ein annan av bøndene på Hatteberg, Jens Hallvardsson, gjer det same. Det ser ut for at dette var i samband med at bøndene på Skåla fekk kjøpa gardane sine fyrst på 1800-talet og trong pengar til det. Det var ikkje så mange bankar å låna i den gongen. Det måtte skje privat.

Ei soge som har blitt fortalt om Hallvard Hatteberg er om då dei sto på kyrkjebakken ein preikesundag og venta på at baronen skulle koma. Det var baroniet som åtte kyrkja då, og folket brukte å venta ute til baronen var komen før dei gjekk inn. Så kom baronen og folk tok av seg det dei hadde på hovudet i vørdnad for han. Alle gjorde det, unnateke Hallvard Hatteberg. Han beheldt hatten på, og då baronen og fylgjet hans hadde passert sa han til dei som sto rundt han: «De tar av dykk hatten for baronen, men eg tar han av meg for han som gjev sol og regn.» Så snudde han seg mot aust, og så tok Hallvard Hatteberg av seg hatten.

 

Av Bjørn Klette