Seniorar i Ungarn

Seniorgruppa i Kvinnherad Turlag legg ein gong i året ut på langtur. I år drog fotafolket til Ungarn og Budapest og farta ikring i landskapet ein god times bussreise lengre mot nord, rundt den vesle byen Visegrad og bygdene omkring, der Donau gjer ein kvass sving og lagar eit kne i landskapet.

 

Desse reisene er noko deltakarane ser fram til. I år drog nesten ei full busslast av garde, 32 spreke menn og kvinner i alt. To dagar på reise og sju dagar på vandring i hovudstaden og ute i det grøne, for det meste under høge trekruner i edellauvskogen. Tjue prosent av landet er skogkledd. Der me gjekk, var skogen nesten einerådande. Berre ei og anna grasslette opna landsskapet mellom alle trea.

Ungarn var ein gong eit stort land. Like etter år 1000 vart det kongedøme under Stefan 1. I mellomalderen overtok habsburgarane og oppretta ein union mellom Ungarn og Austerrike. Den tok slutt i 1920. No er landet ikkje meir enn 93.000 kvadratkilometer, om lag halvparten av Sør-Noreg.

Ungarn er eit vakkert land. Og Budapest er ein vakker by, Buda på vestsida av Donau og Pest på austsida. Ein gong var dei to byar, men då det kom skikkelege bru over Donau, fann dei som hadde noko med det på at det var like godt å gjera folk og hus ved Donaus vakre breidder til éin by, og då vart det Budapest i 1873. Der bur om lag to av Ungarns ti millionar menneske.

 

Flotte katedralar

Me fekk inntrykk av at ungararane er sterkt opptekne av historia. Budapest er full minnesmerke over kongar, krigsheltar, kunstnarar og andre som har sett merke etter seg i historia. Der er flotte katedralar, og byen har ein parlamentsbygning få andre hovudstader kan visa maken til. Parlamentet ligg ved Donau. Bygningen vart reist i åra 1895 – 1904. Det er ein av dei største bygningane i verda, heile 260 meter lang. Høgaste tårnet når 96 meter til vers.

I Budapest får ingen lov til å byggja høgare enn Stefan-basilikaen. Kyrkja dekkjer eit areal på fire mål. Kuppelen er 96 meter høg og vedunderleg vakkert dekorert innvendes. Kyrkjeklokka veg ni tonn. Bygginga tok over 50 år, frå 1851 til 1905. Statsoperaen er ein annan bygning som har gjort Budapest kjend i verda den vide.

Seks bruer over Donau bind saman dei to bydelane. Budapest vart sterkt øydelagd under siste verdskrigen. Om lag 80 % av bygningane vart lagde i grus, like eins alle seks bruene. Men alt saman er fint restaurert etter krigen.

Det budde om lag 200.000 jødar i Ungarn før 2. verdskrigen. Tredjeparten av dei døydde, det vil seia dei vart avretta i løpet av krigen.

 

Travel ferdselsåre

Donau er Europas nest lengste elv, etter Volga. Ho er om lag 2900 km lang frå Sør-Tyskland til Svartehavet og renn gjennom fire hovudstader og gjennom ti land, i det minste som grenseelv.

Donau er ei travel ferdselsåre. Der går ein stor del av varetransporten, og store skip kan segla på elva. Om sommaren går det store cruiseskip opp og ned, turistane kan gå på land om dagane, og skipet seglar til neste stoppestad om natta. Mellom Visegrad og nabobyen går ei lita ferje. Ferje er vel ikkje rette ordet, det er ein pram, fortalde den skipskyndige i reisefølgjet. Ein skyssbåt slepte ferja att og fram over elva. Det var ikkje lange biten, overfarten tok rundt ti minuttar.

Ute på landet møtte me på småbyar; puben er ofte einaste samlingsstaden. Småbyane har få arbeidsplassar, storparten av innbyggjarane hentar inntekta si i Budapest eller i andre store byar. Eit godt jernbanenett gjer det enkelt å pendla nokre mil. Det er billeg å eta og drikka ute, reint og pent og passeleg varmt om sommaren.

Ungarn vart ein kommunistisk eittpartistat etter krigen, dominert av Sovjet-Unionen, og var ein del av austblokka i Europa til 1989, då Sovjet-Unionen gjekk i oppløysing.

I kommunistperioden vart det etablert ein god del metallindustri i landet, dei produserte bussar, bilar, traktorar, elektronikk og mangt anna. No er det lite att av denne industrien, men Mercedes, Audi og Suzuki produserer bilar i Ungarn.

 

Vandreturane

Nokre av guidane på vandreturane fortalde ivrig om det store Ungarn i farne tider, då landet rakk like til Adriaterhavet i vest. Ungarn kom på den tapande sida i dei to verdskrigane, og måtte avstå land til sigerherrane. Guidane peika mot både aust og vest og fortalde at landet bortom fjella var blitt stole av andre land. Men Karpatane er framleis ei ungarsk fjellkjede.

På ei høgd over den vesle byen Visegrad står eit gammalt forsvarsanlegg. Ei svær borg i stein, mange hundre år gammal må ho vera. Derifrå er det utsikt over Donau. Der kunne vaktmannskap følgja med på trafikken på elva, som har vore ei viktig ferdselsåre i den delen av Europa i mange hundre år. Med langtrekkjande kanoner kunne dei kontrollera trafikken på elva.

På vandringsturane gjekk me under store, grøne trekruner. Nokre grassletter her og der, men det aller meste i den delen er skogkledd,  høge og vakre tre, og fin skugge under trekrunene. På høgder i terrenget er det bygt tårn som folk kan gå opp i og få utsikt over landet.

Det er for det meste lett å gå i den delen av landet me gjekk omkring i. Traktorvegar på kryss og tvers, og grusvegar nokre stader. Vegane er merkte med fargesymbol på trea. Det er heilt nødvendig dersom ein skal kunna orientera seg inni skogen.

Me gjekk innom fleire småbyar. Då ein flokk på rundt 30 vandrarar ramla inn på den lokale puben, vart det travelt for kvinna bak disken. Ein annan gjest fungerte som tolk. Men det vart snart tomt for reine glas, ho bak disken leita i skuffer og skap og fann noko å tappa drikkevarene i. Det er nok ikkje kvar dag det kjem så mange tørste gjester på ein gong. Eit glas godt øl kosta knapt ti kroner i norske pengar.

 

Tørste gjester

Ein dag gjekk me forbi eit hus i utkanten av skogen. Ei kvinne gav seg i prat med guiden. Etter ei stund kom husbonden og ut. Då han fekk vita at det var langvegsfarande folk på besøk, sprang han inn etter ei flaske heimelaga sprit og ei vinflaske. I den velstelte hagen hadde dei drueplantar, og dei ville gjerne by på ein smak av dei foredla druene. Spriten var tilsynelatande av beste slag, men vinen var ikkje noko å skriva heim om. Etter kvart fekk me vita at paret var pensjonistar. Mesteparten av året bur dei i Budapest, men om sommaren bur dei ute på landet og dyrkar hobbyen sin i hagen.

Å foredla druer til god drikke har tilsynelatande lang tradisjon. På ei lita føremiddagsvandring i Visegrad kom me tilfeldigvis innom eit museum som viste heimebrenningsutstyr. Det var lite kompliserte greier, dei som har vore borti destillering til heimebruk, kjende nok att det meste av utstyret.

Ein kveld var me invitert til besøk hjå ein vinprodusent på andre sida av Donau. Me vart møtt av eit mannskor, 110 år gammalt, fortalde dei. Dei var i alle fall gode songarar. Eigaren fortalde via tolk om vinen han laga, og me fekk smaka på godsakene. Ei flaske god vin kunne me kjøpa for fem euro.

Ein minnerik kveld fekk me med oss den dagen me vandra i Budafjella, det vil seia høgder over hovudstaden på Buda-sida. Der var og skog i massevis og ikkje landskap som me kallar fjell. Der fekk me reisa med ein gammal jarnbane, der born utgjorde ein viktig del av personalet. Ein dag i veka var dei mannskap på toget, uniformerte og staute og visste kva dei skulle gjera. Men togføraren var ein vaksen kar. Elevane hadde eitt års opplæring før dei slapp til som jarnbanefolk. Dette er eit undervisningstilbod som dei har hatt i mange år.

Ungarsk folkedans

Om kvelden var me på restaurant inni skogen, i nasjonalparken. Der fekk me god mat og drikke, men det mest minneverdige var musikken, eit orkester av fem mann. Utpå kvelden kom dansarar, som viste ungarsk folkedans. Dei var drivande gode, visstnok profesjonelle. Ei stor oppleving å sjå og høyra på slik livsutfalding i fargerike drakter.

Berit Egset frå Volda og Oslo var både turoperatør og reiseleiar. Ei blid og humørfylt dame som organiserte turen i samarbeid med kontaktar i Ungarn.

 

Tekst/Foto: Sjur Tjelmeland